PULMONER EMBOLİ
Pulmoner emboli, akciğerlerinizdeki pulmoner arterlerden birinin tıkanmasıdır. Çoğu durumda, pulmoner emboli, bacaklardaki derin damarlardan veya nadiren vücudun diğer bölgelerindeki damarlardan akciğerlere giden kan pıhtılarından kaynaklanır (derin ven trombozu). Pıhtılar akciğerlere kan akışını engellediğinden, pulmoner emboli yaşamı tehdit edebilir. Bununla birlikte, hızlı tedavi, ölüm riskini büyük ölçüde azaltır. Bacaklarınızdaki kan pıhtılarını önleyici tedbirler almak, pulmoner emboliden korunmanıza yardımcı olacaktır.
Belirtiler
Pulmoner emboli semptomları, akciğerinizin ne kadarının tutulduğuna, pıhtıların boyutuna ve altta yatan akciğer veya kalp hastalığınızın olup olmadığına bağlı olarak büyük ölçüde değişebilir.
Yaygın belirti ve semptomlar şunları içerir:
Nefes darlığı: Bu semptom tipik olarak aniden ortaya çıkar ve her zaman eforla daha da kötüleşir.
Göğüs ağrısı: Kalp krizi geçiriyormuş gibi hissedebilirsiniz. Ağrı genellikle keskindir ve derin nefes aldığınızda hissedilir, genellikle derin bir nefes almanıza engel olur. Öksürdüğünüzde, öne doğru eğildiğinizde hissedilebilir.
Öksürük: Öksürük kanlı veya çizgili balgam üretebilir.
Pulmoner emboli ile ortaya çıkabilecek diğer belirti ve semptomlar şunları içerir:
Hızlı veya düzensiz kalp atışı
Baş dönmesi
Aşırı terleme
Ateş
Genellikle baldırda derin ven trombozunun neden olduğu bacak ağrısı veya şişmesi veya her ikisi
Nemli veya rengi bozulmuş cilt (siyanoz)
Baygınlık
Ne zaman doktora görünmeli?
Pulmoner emboli yaşamı tehdit edici olabilir. Açıklanamayan nefes darlığı, göğüs ağrısı veya kanlı balgam üreten bir öksürük yaşarsanız acilen doktorunuza başvurun.
Nedenler
Pulmoner emboli, çoğunlukla bir kan pıhtısı olan bir malzeme öbeği akciğerlerinizdeki bir atardamara sıkıştığında meydana gelir. Bu kan pıhtıları en yaygın olarak derin ven trombozu (DVT) olarak bilinen bir durum olan bacaklarınızın derin damarlarından gelir.
Çoğu durumda, pulmoner embolide birden fazla pıhtı yer alır. Her tıkalı arterin hizmet verdiği akciğer kısımları kansız kalır ve ölebilir. Bu pulmoner enfarktüs olarak bilinir. Bu durum akciğerlerinizin vücudunuzun geri kalanına oksijen sağlamasını zorlaştırır.
Bazen kan damarlarındaki tıkanıklıklara kan pıhtıları dışındaki maddeler neden olur, örneğin:
Kırık bir uzun kemik iliğinden yağ
Bir tümörün parçası
Hava balonları
Pulmoner emboli (PE) nasıl tespit edilir?
Hastanın tıbbi geçmişine, fizik muayenesine ve test sonuçlarına göre tespit edilir. Pulmoner emboliyi tespit etmek için kullanılan testler şunlardır:
Bacak Doppleri
Bilgisayarlı tomografi (BT) taraması
Akciğer ventilasyonu perfüzyon taraması
Pulmoner anjiyografi
Kan testleri (D-dimer,troponin vb)
Ekokardiyografi
Elektrokardiyogram
Göğüs röntgeni
Göğüs MRI
Risk faktörleri
Bacak damarında kan pıhtısı
Herkesde kan pıhtısı ve ardından pulmoner emboli gelişebilse de, bazı faktörler riskinizi artırabilir.
Tıbbi durumlar ve tedaviler
Siz veya aile üyelerinizden herhangi biri geçmişte venöz kan pıhtısı veya pulmoner emboli yaşadıysanız daha yüksek risk altındasınız.
Ayrıca, bazı tıbbi durumlar ve tedaviler sizi riske sokar, örneğin:
Kalp hastalığı: Kardiyovasküler hastalık, özellikle kalp yetmezliği, pıhtı oluşumunu daha olası hale getirir.
Kanser: Bazı kanserler - özellikle beyin, yumurtalık, pankreas, kolon, mide, akciğer ve böbrek kanserleri ve yayılmış kanserler - kan pıhtılaşması riskini artırabilir ve kemoterapi riski daha da artırır. Tamoksifen veya raloksifen alan kişisel veya aile meme kanseri öyküsü olan kadınlarda kan pıhtılaşması riski daha yüksektir.
Ameliyat: Cerrahi, sorunlu kan pıhtılarının önde gelen nedenlerinden biridir. Bu nedenle, eklem replasmanı gibi büyük ameliyatlardan önce ve sonra pıhtıları önleyici ilaçlar verilebilir.
Pıhtılaşmayı etkileyen bozukluklar: Bazı kalıtsal bozukluklar kanı etkileyerek pıhtılaşmaya daha yatkın hale getirir. Böbrek hastalığı gibi diğer tıbbi bozukluklar da kan pıhtılaşması riskinizi artırabilir.
Coronavirus hastalığı 2019 (COVID-19): Şiddetli COVID-19 semptomları olan kişilerde pulmoner emboli riski daha yüksektir.
Uzun süreli hareketsizlik: Aşağıdaki gibi hareketsizlik dönemlerinde kan pıhtılarının oluşması daha olasıdır:
Yatak istirahati: Ameliyat, kalp krizi, bacak kırığı, travma veya herhangi bir ciddi hastalıktan sonra uzun süre yatağa bağlı kalmak sizi kan pıhtılarına karşı daha savunmasız hale getirir. Alt ekstremiteler uzun süre yatay konumda kaldığında, venöz kan akışı yavaşlar ve kan bacaklarda toplanarak bazen kan pıhtılarına neden olabilir.
Uzun yolculuklar: Uzun uçak veya araba yolculukları sırasında sıkışık bir pozisyonda oturmak bacaklardaki kan akışını yavaşlatır ve bu da pıhtı oluşumuna katkıda bulunur.
Diğer risk faktörleri;
Sigara içmek: İyi anlaşılmayan nedenlerden dolayı, tütün kullanımı, özellikle diğer risk faktörleri ile birleştiğinde, bazı kişilerde kan pıhtısı oluşumuna yatkınlık yaratır.
Aşırı kilolu olmak: Aşırı kilo, özellikle diğer risk faktörlerine sahip kişilerde kan pıhtılaşması riskini artırır.
Ek östrojen: Doğum kontrol haplarındaki ve hormon replasman tedavisindeki östrojen, özellikle sigara içiyorsanız veya aşırı kiloluysanız, kanınızdaki pıhtılaşma faktörlerini artırabilir.
Gebelik: Bebeğin pelvisteki damarlara baskı yapması, bacaklardan kan dönüşünü yavaşlatabilir. Kan yavaşladığında veya biriktiğinde pıhtıların oluşma olasılığı daha yüksektir.
Komplikasyonlar
Pulmoner emboli yaşamı tehdit edici olabilir. Teşhis edilmemiş ve tedavi edilmemiş pulmoner emboli hastalarının yaklaşık üçte biri hayatta kalamaz. Durum hemen teşhis edilip tedavi edildiğinde, ancak bu sayı dramatik bir şekilde düşer.
Pulmoner emboli, akciğerlerinizdeki ve kalbin sağ tarafındaki kan basıncının çok yüksek olduğu bir durum olan pulmoner hipertansiyona da yol açabilir. Akciğerlerinizdeki atardamarlarda tıkanıklık olduğunda, kalbiniz bu damarlardan kanı itmek için daha fazla çalışmalıdır, bu da kan basıncını artırır ve sonunda kalbinizi zayıflatır.
Nadir durumlarda, küçük emboli sıklıkla meydana gelir ve zamanla gelişir, bu da kronik tromboembolik pulmoner hipertansiyon olarak da bilinen pulmoner hipertansiyona neden olur.
Önleme
Bacaklarınızdaki derin damarlarda pıhtıların (derin ven trombozu) önlenmesi pulmoner emboliyi önlemeye yardımcı olacaktır. Bu nedenle çoğu hastane, kan pıhtılarını önlemek için aşağıdakiler dahil önlemler alma konusunda agresif davranır:
Kan sulandırıcılar (antikoagülanlar): Bu ilaçlar genellikle bir ameliyattan önce ve sonra pıhtılaşma riski taşıyan kişilere ve ayrıca kalp krizi, felç veya kanser komplikasyonları gibi tıbbi durumlarla hastaneye başvuran kişilere verilir.
Kompresyon çorapları: Varis çorapları bacaklarınızı düzenli olarak sıkıştırarak damarlarınızın ve bacak kaslarınızın kanı daha verimli bir şekilde hareket ettirmesine yardımcı olur. Genel cerrahi sırasında ve sonrasında kanın durgunlaşmasını önlemenin güvenli, basit ve ucuz bir yolunu sunarlar.
Bacağın yükseltilmesi: Mümkün olduğunda ve gece boyunca bacaklarınızı kaldırmak da çok etkili olabilir. Yatağınızın altını bloklar veya kitaplarla 10 ile 15 cm yükseltin.
Fiziksel aktivite: Ameliyattan sonra mümkün olan en kısa sürede hareket etmek pulmoner emboliyi önlemeye ve genel olarak iyileşmeyi hızlandırmaya yardımcı olabilir. Bu, hemşirenizin ameliyat gününüzde bile sizi ayağa kalkmaya ve cerrahi insizyon bölgesinde ağrıya rağmen yürümeye zorlamasının ana nedenlerinden biridir.
Pnömatik sıkıştırma: Bu tedavi, bacaklarınızdaki damarlara masaj yapmak ve kan akışını iyileştirmek için havayla otomatik olarak şişen ve birkaç dakikada bir sönen uyluk yüksekliğinde veya baldır yüksekliğinde manşetler kullanır.
Seyahat sırasında önleme
Seyahat sırasında kan pıhtısı oluşma riski düşüktür, ancak uzun mesafeli seyahat arttıkça artar. Kan pıhtılaşması için risk faktörleriniz varsa ve seyahat konusunda endişeleriniz varsa doktorunuzla konuşun.
Doktorunuz seyahat sırasında kan pıhtılarını önlemeye yardımcı olmak için aşağıdakileri önerebilir:
Bol sıvı tüketin: Su, kan pıhtılarının gelişmesine katkıda bulunabilecek dehidrasyonu önlemek için en iyi sıvıdır. Sıvı kaybına katkıda bulunan alkolden kaçının.
Oturmaya ara verin: Uçak kabininde saatte bir hareket edin. Araba kullanıyorsanız, sık sık durun ve arabanın etrafında birkaç kez dolaşın. Birkaç derin diz bükümü yapın. Koltuğunuzda kıpır kıpır olun, her 15 ile 30 dakikada bir ayak bileklerinizi esnetin.
Destek çorapları giyin: Doktorunuz, bacaklarınızdaki dolaşımı ve sıvı hareketini artırmaya yardımcı olması için bunları önerebilir. Varis çorapları bir dizi şık renk ve dokuda mevcuttur. Çorapları giymenize yardımcı olacak cihazlar bile bulunmaktadır.
Pulmoner Embolinin Tedavisi
Hastane içi: Sağ kalp yetmezliğine neden olup, taşikardi (hızlı nabız) ve hipotansiyonun (tansiyon düşüklüğü) eşlik ettiği şok durumuna ilerleyen ya da ilerlemesi olası pulmoner emboli durumlarında trombolik (pıhtı eritici) tedavi yoğun bakım şartlarında uygulanmaktadır. Pıhtı eritici tedaviler son 1 hafta içinde operasyon öyküsü olan, beyin kanaması ya da vücudun herhangi bir yerinden aktif kanaması olan, son 6 ay içinde inme öyküsü olanlara uygulanmamalıdır. Bu gibi durumlarda cerrahi olarak pıhtının akciğerden çıkarılması ya da EKOS/AngioJet gibi katater aracılı, akciğer damarı içinde pıhtı parçalayıcı ameliyatsız yöntemler uygulanabilir. Katater aracılı yöntemlerin deneyimli merkezlerce, pıhtı eritici tedaviye alternatif olarak kullanılması kılavuzlarca önerilmektedir. Pulmoner embolide katater aracılı yöntemlerle pıhtı parçalama ve uzaklaştırma işlemi, bu konuda dünyada sayılı merkezlerden biri olan hastanemizde 300’e yakın hastaya başarıyla uygulanmıştır. Yine 2 yıl önce kalbindeki delik kapatılmış bir hastada kalbin sağ kulakçığı içindeki kapatılmış delik yamasına tutunan dev pıhtı, AngioVac denilen vakum sistemi aracılığı ile ülkemizde bir ilk olarak hastanemizde sağ kulakcık içerisinden başarıyla çıkarılmıştır.
Hastane içi tedavisi başarıyla sonuçlanan hastalarda devam tedavisinde ya da hastane yatışı gerekmeyen düşük riskli pulmoner emboli durumlarında, oral antikoagülan denilen kan sulandırıcı tedavi ağızdan doktorunuz kesene kadar ya da altta yatan risk faktörlerinin varlığına göre ömür boyu uygulanmaktadır.
Uzm. Dr. Hacer Ceren TOKGÖZ
Kardiyoloji Uzmanı