Şah Damarı Tıkanıklığı
Karotis arterler; boyunda sağlı sollu birer tane bulunan ve halk arasında şah damarı olarak bilinen atardamarlardır. Şah damarları, beynin ön kısmına oksijenden zengin kan götürür. Bu kısımda düşünme, konuşma, kişilik özellikleri, duyusal ve motor işlevlerin kontrol edildiği alanlar bulunur. Bu damarlardaki darlıklar önemli kalıcı sağlık sorunlarına yol açabilir.
Kalbi kanlandıran koroner arterlerde olduğu gibi şah damarlarının iç kısmında da ateroskleroz denilen damar sertliği durumu görülebilir. Sağlıklı bir atardamarın duvarı, esnek ve pürüzsüz bir yapıya sahipken, yüksek kolesterol düzeyleri, obesite, sigara kullanımı gibi bazı olumsuz faktörlerinin etkisiyle şah damarı duvarında yağlı maddeler, kolesterol atıkları, kireç kalıntıları gibi zararlı maddeler birikmeye başlar. Bu maddelerin birikmesi sonucunda, damarın duvarında aterosklerotik plak denilen kalın bir kireç tabakası meydana gelir. Bu durum şah damarında esneklik kaybı, darlık ya da tıkanıklıkla sonuçlanır. Darlık nedeniyle beyne giden kan akımında azalma meydana gelir. Kan akımı kritik düzeyin altına inerse beynin oksijenlenmesi ve beslenmesi etkilenir. Şah damarlarda meydana gelen darlık zamanında ve uygun şekilde tedavi edilmezse tam bir tıkanıklığa sebep olarak kalıcı inmeye ve beyin hasarına yol açabilir.
Şah Damarı Tıkanıklığı İçin Risk Faktörleri Nelerdir?
1)İleri yaş,
2)Sigara kullanımı,
3)Hipertansiyon,
4)Kan lipit ve kolesterol düzeylerinde yükseklik,
5)Şeker hastalığı,
6)Aşırı kilolu olmak,
7)Sedanter yaşam tarzı,
8)Ailede ateroskleroz, koroner arter hastalığı veya karotis arter hastalığı öyküsü,
75 yaşına kadar erkekler bu hastalık yüksek seyir ederken 75 den sonra kadınlar daha yüksek oranda görülmektedir.
Şah Damarı Tıkanıklığı Belirtileri Nelerdir?
Şah damarındaki darlık belirli bir seviyeye gelmeden önce hastalarda herhangi bir belirti vermez. Darlık kritik seviyeye geldiğinde ise aterosklerotik plak bölgesinde oluşan pıhtılara bağlı olarak inme ve bazı belirtiler ortaya çıkmaya başlar. Bu belirtilerin kısa sürede ortadan kalkması ile karakterize bu duruma geçici iskemik atak adı verilir. Halk arasında da bu durum geçici felç olarak değerlendirilir. Sadece birkaç dakika veya saat sürer ve sonra kaybolur.
Geçici İskemik Atak Belirtileri:
1)Tek taraflı; ani görme kaybı, bulanık görme veya görmede zorluk,
2)Yüzün bir tarafında, vücudun bir tarafında veya bir kol veya bacakta zayıflık, karıncalanma veya uyuşma,
3)Yürümede zorluk, denge kaybı, koordinasyon eksikliği,
4)Bilinç bulanıklığı,
5)Konuşma güçlüğü,
6)Hafıza ile ilgili sorunlar,
Geçici iskemik atak, tıbbi bir acil durumdur; çünkü büyük ve kalıcı inmeye ilerleyebilir ve bunu tahmin etmek imkânsızdır. Bu sebeple yukarıdaki belirtilerden herhangi biriyle karşılaşırsanız derhal 112’yi arayarak acil yardım çağırmanız hayati önem taşır. Araştırmalardan elde edilen bulgulara göre, geçici iskemik atak geçiren bir kişinin, büyük bir inme geçirme ihtimali, normal popülasyona göre 10 kat artmıştır.
Şah Damarı Tıkanıklığına Hangi Bölümden Randevu Almalı?
Şah damarı tıkanıklığı teşhisi ve tedavisi için ilk aşamada nöroloji polikliniğine başvurmak gerekir. Şah damarlarında darlık ya da tıkanıklığın darlık boyutu ve niteliğine bağlı olarak stent yada cerrahi işlem gerekebilir. Hastaya yapılacak müdahaleye kalp damar cerrahı yön verir.
Şah Damarı Tıkanıklığı Tanısı Nasıl Konur?
Şah damar hastalığı, geçici iskemik atak veya felç geçirene kadar herhangi bir belirti vermeyebilir. En basiti muayene sırasında steteskopla dinlemekle üfürüm duyulmasıyla şah damarı hastalığı düşünülür. Üfürüm aterosklerotik hastalığın ve dolayısıyla inmenin önemli bir habercisi olabilir. Dopler ultransonografi, bilgisayarlı tomografik anjiyografi (BTA) ve gerekli durumlarda Manyetik rezonan anjiyografi (MRA) kullanılır. Beyin anjiyosu şah damarının görüntülenmesi için altın standart olarak kabul edilir.
Tedavi
Karotis arter hastalığını etkin bir şekilde tedavi etmek için yaşam tarzı değişiklikleri en önemli adımdır. Ayrıca hastalığın tedavisinde çeşitli ilaçlar kullanılır ve gerekli durumlarda cerrahi ya da stent tedavisi yapılır.
1)Sigara kullanımı sonlandırılmalıdır.
2)Yüksek tansiyonun ve diyabet kontrol altında tutulmalıdır.
3)Sağlıklı bir diyet uygulanmalıdır.
4)Aşırı kilolardan kurtulmak önemlidir.
5)Düzenli egzersiz yapılmalıdır.
6)Alkol alımı kısıtlanmalıdır.
7)Düzenli doktor kontrollerine gidilerek doktorun önerileri eksiksiz uygulanmalıdır.
Kimi ne zaman nasıl tedavi edelim?
Şah damarı ameliyatındaki esas amaç sadece hastalığı kaldırmak değil, oluşacak inme riskini ortadan kaldırmaktır.
1)Geçici inme geçirmiş hastalarda şah damarda %70-99 darlık varsa ameliyat faydalıdır.
2)Geçici inme geçirmiş hastalarda şah damarda %50-69 darlık varsa ameliyatı kabul edilebilir. Fakat cerrahi risk %6 den az olmalıdır.
3) Geçici inme geçirmiş hastalarda şah damarda %50’den düşük darlık varsa şah damarı hastalığı olan hastalarda ameliyat ve stent uygulamasının medikal tedaviye üstünlüğü gösterilememiştir.
Darlık derecesi artıkça inme riski artmaktadır. Genel yaklaşım %80 üzerinde çıkan darlıklarda hasta cerrahi için değerlendirilir.
Kime Acil Şah Damar Ameliyatı Yapılmalı?
2000’li yılların başında şah damarına acil müdahale gündeme gelmiştir. O zaman ilk 14 günde müdahale edelim deniyordu. Bu fikir güncelliğini hala korumaktadır. Bu sorunun hala güncel olmasındaki en büyük neden, inme geçiren hastalarda hale gelen ciddi erken dönem ve özellikle ilk 2 gün içinde artmış olan tekrarlayıcı inme riskidir.
Yeni yayınlarda inme geçirmiş hastalarda (%50-99 lezyon)ilk 14 gün içinde yapılan cerrahinin en çok fayda sağladığı dönem olarak vurgulanmıştır.
Bu önerilerden sonra geçen zamanda yayınlanan birçok çalışma‘‘14 gün içinde ne zaman?’’ sorusuna yanıt bulmaya çalışmıştır. Şah damarı ameliyatı konusunda güncel çalışmaların büyük bir kısmı tekrarlayıcı inme riskini en yüksek olduğu ilk 2 gün içinde, acil şah damarı ameliyatı hakkında verileri tartışmaya sunmaya devam etmektedirler.
Bilimsel yapılan çalışmalar göstermektedir ki geçici felç sonrası gelecek olan kalıcı felçler aşağıdaki sıralama ile meydana gelmektedir.
1) 48 saat %5-8
2) 72 saat %4-17
3) 7 gün %8-22
4)14 gün %11-25
Yukarıda saydığımız öngörüler kılavuz bilgisi olmakta olup hastane protokolümüzde buna paraleldir.
Özetle ;%50-99 Şah damar darlığı olan ve inme geçirmiş hastalar acil şah damarı ameliyatı ilk 48 saat içinde yapılmalıdır. İdeal olan süre bu olsa da bu hastalar girişim yapılacak merkezlere ulaşmakta geç kalmaktadır. Yine de müdahale ilk 14 gün ve mümkün olan en kısa zaman da yapılmalıdır.
Uz. Dr. Hasan ERDEM
S.B.Ü. Koşuyolu Yüksek İhtisas E.A.H.
Kalp ve Damar Cerrahisi Uzmanı