AMELİYAT ÖNCESİ ANESTEZİ DEĞERLENDİRMESİ
Ameliyat öncesi (preoperatif) değerlendirmede temel amaç ameliyat sırasında oluşabilecek riskleri azaltmak, ameliyat sonrasında gelişebilecek istenmeyen durumları önlemeye çalışmak ve hastayı normal hayati fonksiyonlarına mümkün olduğunca çabuk döndürmektir. Preoperatif değerlendirme ameliyathanenin etkin kullanılmasını, ameliyatların gecikme veya ertelenmelerinin azaltılmasını, dolayısıyla hastane masraflarının azalmasını ve hasta bakım kalitesinin artmasını sağlar. Bu amaçla ameliyat öncesi hastanın çok iyi değerlendirilmesi gerekir.
Hastanın tıbbi hikayesinden gerekli bilgiler alınmalıdır. Temel olarak ilk muayenede hastanın adı, soyadı, yaşı, eğitim durumu, operasyonu, boyu, vücut ağırlığı, vücut kitle indeksi, kronik hastalıkları, geçirdiği ciddi hastalıklar ve operasyonlar, kullandığı ilaçlar, alerjisi ve alışkanlıkları sorulur ve anestezi formuna not edilir. Hastanın mevcut durumuna göre gerekli kan tetkikleri, EKG (Elektrokardiyografi) akciğer grafisi istenir. Sonuçlar değerlendirilir. Eğer gerekli görülürse mevcut hastalıklar veya hastanın tetkiklerinde çıkan anormal sonuçlar için ilgili branşlardan konsültasyon istenebilir. Örneğin KOAH (Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı) hastası ve ilaçla tedavi gören bir hasta; hem hastanın solunumsal riskinin değerlendirilmesi açısından hem de mevcut ilaç tedavisinin yeterli olup olmadığının değerlendirilmesi açısından göğüs hastalıkları hekimine konsülte edilebilir.
Yukarıda sayılan tetkiklere ek olarak Koşuyolu Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde hastaların ayrıntılı değerlendirilmesi için EKO(Ekokardiyografi) ve karotis doppler USG ile (karotis şah) istenmektedir. Hastanın EKO’suna bakılarak kalbin kasılması (pompa) durumunun (EF) ve kapakların fonksiyonunun değerlendirilmesi anestezi açısından büyük önem taşır. Ayrıca karotis doppler sonucu ile hastanın beyni besleyen ana damarları değerlendirilir ve operasyon sırasında gerekirse beyin fonksiyonları monitorize edilerek olabilecek bir serebrovasküler olayın önüne geçilmeye çalışılır.
Hastanın tüm bu perioperatif değerlendirilmesi tamamlandıktan sonra hasta; anestezi açısından risk belirleme skoru olan ASA (AmericanSociety of Anesthesiologists) sınıflandırılması açısından değerlendirilir. ASA sınıflaması 1-6 arasında olup:
ASA 1: Normal, sistemik bir bozukluğa neden olmayan cerrahi hastalık dışında bir hastalık veya sistemik sorunu olmayan sağlıklı bir kişi.
ASA 2: Cerrahi girişim gerektiren nedene veya başka bir hastalığa (hafif derecede anemi, kronik bronşit, hipertansiyon, amfizem, şişmanlık, diabet gibi) bağlı hafif bir sistemik bozukluğu olan kişi. ASA 3: Hastanın aktivitesini sınırlayan, ancak güçsüz bırakmayan hastalığı (hipovolemi, kalp yetmezliği, geçirilmiş miyokard infarktüsü (kalp krizi), ileri diabet, sınırlı akciğer fonksiyonu gibi) olan kişi.
ASA 4: Gücünü tamamen yitirmesine neden olup hayatına sürekli bir tehdit oluşturan bir hastalığı (şok, dekompanse kalp veya solunum sistemi hastalığı, böbrek, karaciğer yetmezliği gibi) olan kişi.
ASA 5: Ameliyat olsa da olmasa da 24 saatten fazla yaşaması beklenmeyen, son ümit olarak cerrahi girişim yapılan ölüm halindeki kişi.
ASA 6: Yukarıdaki 5 gruba daha sonra bu grup eklenmiştir. Bu gruba da organ alınmaya uygun, beyin ölümü gelişmiş hastalar girmektedir.
Acil cerrahi girişim gerektiğinde hastanın sınıflama numarasından sonra “E” harfi eklenmektedir. ASA IE gibi.
ASA sınıflamasına göre değerlendirildikten sonra hava yolu muayenesi Mallampati sınıflamasına göre değerlendirilir. Mallampati değerlendirilmesi hastanın zor entübasyon (soluk borusuna tüp yerleştirme) olup olmadığını belirlemek için yapılır. Olası bir zor entübasyon durumu için öncesinde hastanın değerlendirilip hazırlıkların yapılması hayati önem taşır. Mallampati testine göre;
Sınıf I: Uvula (küçük dil), yumuşak damak, tonsil yatağı, ön ve arka plikalar rahatlıkla görülüyor;
Sınıf II: Uvula ve yumuşak damak görülüyor;
Sınıf III: Yumuşak damak ve uvula tabanı görülüyor;
Sınıf IV: Uvula dil kökü tarafından tamamen kapatılmış, farenks duvarı görülmüyor.
ASA VE MP skoru değerlendirildikten sonra hasta, anestezi yöntemleri ve oluşabilecek riskler açısından bilgilendirilir. Operasyondan önce yetişkinlerde en az 6-8 saatlik, çocuklar ve bebeklerde en az 4 saat açlık olması gerektiği bilgisi muhakkak verilmelidir. Hastanın kullandığı ilaçlar tekrar gözden geçirilir ve kesilmesi gereken ilaçlar hakkından hastaya bilgi verilir. Hastanın kullandığı ilaçlar sorgulanır. Hangi ilacı ne zaman keseceği, tekrar ne zaman alacağı, ameliyat sabahı mutlaka alması gereken ilaçlar iyice tembih edilir. Bu konuda rehberlere başvurulur aynı zamanda ilgili branş hekimlerinden görüş alınır. Bu ilaçlar:
*1) antihipertansif ilaçlar.
2)antikoagülan ilaçlar.
(Pıhtı eritici,kan sulandırıcı)
3)diyabet ilaçları.(insülin vs)
4)diüretik ilaclar(idrar söktürücü ilaçlar.)
5)epilepsi,depresyon, parkinson
Hasta kullandığı ilaçlar konusunda da bilgilendirildikten sonra artık preoperatif hazırlığı tamamlanmış olur.
Uz. Dr. Mustafa Emre GÜRCÜ
S.B.Ü. Koşuyolu Yüksek İhtisas E.A.H.
Anestezi ve Reanimasyon Uzmanı