VARİS NEDİR?
Varis cilt altındaki toplardamarların (ven) genişleyerek uzaması, kıvrımlı hale gelmesi ile ciltten görünmesidir.
Kanın kalbe taşınmasını sağlayan kan damarlarına toplardamar denilmektedir. Bu kirli kanın taşındığı bacak toplardamarları yüzeyel, derin ve bağlantı damarları olarak 3’e ayrılır. Bacak toplardamarları kirli kanı içlerinde bulunan kapakçıklar, gergin elastik damar duvarı ve alt bacak kasları (pompa etkisi) yardımıyla yerçekimine karşı yukarıya doğru kalbe taşır. Bu kapakçıklar kan kalbe doğru akarken açılır ve kanın geriye doğru akmasını önlemek için kapanır.
Ancak venler elastikiyetini kaybederse damarda gerilme, sertleşme ve balonlaşma olur. Kapakçıklar işlevini yapamaz. Kan kapakçıklardan geriye kaçar. Venöz yetmezlik (reflü, kaçak) gelişir, kan aşağıda birikir. Biriken kan zamanla damar hacmini büyütür. Genişleyen damar kıvrılır, cilt altından görünen yüzeyel ven dallarını yani bacak varislerini oluşturur.
Toplumumuzda %20-40 oranında görülmektedir. Yapısal-genetik yatkınlık, cinsiyet, orta-ileri yaş, meslek (uzun süre ayakta kalma/oturma), sıcak iklimde yaşama, hormonlar ve hamilelik, aşırı kilo alma, hipertansiyon, diyabet varis için risk faktörleridir.
Varis nedeniyle bacaklarda görülen çeşitli boyutlardaki çıkıntılar (pake), ağırlık ve yorgunluk hissi, gece krampları, ağrı, ödem, yanma hissi, kızarıklık, ciltte renk değişiklikleri, kaşıntı gibi şikâyetler görülür. Daha ileri evrelerde venöz ülser ve açık yaralar, varis kanaması, toplardamarda iltihaplanma (tromboflebit), toplardamarda pıhtı oluşması (derin ven trombozu) ve akciğere pıhtı atması (pulmoner emboli) görülebilen komplikasyonlardır.
Varis tipleri:
Telenjiaktaziler (Kılcal varisler): 0,5-1 mm, kırmızı veya mor renkli, örümcek ağına benzer, birbiri ile bağlantılı ince kılcal damarlar.
Retiküler Varisler: 2-4 mm, mavi veya mor renkli, ciltten hafifçe kabarık
Trunkal varisler (Variköz venler): 4 mm’den büyük, koyu yeşil renkli, kıvrımlı ve büküntülü, üzüm salkımına benzer. İleri derecede venöz yetmezlikle görülür.
Tanı yöntemleri:
Varisler doktor tarafından çıplak gözle veya el muayenesi ile hissedilebilir. Fakat toplardamarlardaki kapak yetmezliği, reflü akım derecelendirmesi, derin venöz sistem araştırılması ve reflü olan damarların haritalandırılması için doppler ultrason daha ileri evreler için Bilgisayarlı tomografi veya MR- Manyetik Rezonans veya Angio ile toplar damar görüntülenmesi venografi tetkiki gereklidir.
Tedavi yöntemleri:
Ameliyatsız Çözümler: Basınçlı varis çorabı ile kompresyon tedavisi, İlaç tedavisi
İlaç tedavisi olarak idrar söktürücüler, antibiyotik, pentoksifilinli preparatlar, at kestanesi tohumu özütü, aspirin ve kan sulandırıcı gibi destek tedavisi verilir. Varisle ilgili şikayetlerin giderilmesinde etkilidir. İlaçlar varisi yok etmez.
Basınçlı varis çorabı ile kompresyon tedavisi, tedavide altın standarttır. Oluşmuş varisi geçirmez. Kapakçık ve kas pompa gücüne destek sağlar. Varisin ilerlemesini engeller. Ödem, venöz basınç, yara oluşumunu önler. Şikâyetleri geçirip hayat kalitesini arttırır.
Çorap damarların en boş olduğu aşamada giyilmelidir. Sabah yataktan kalkmadan hemen giyilen kompresyon çorabı en etkilidir. Aksi halde hasta yatağa yatmalı, bacağını 5-10 dakika yukarı kaldırmalı ve sonra çorabı giymelidir. Gün içinde varis çorabı ile dolaşmalıdır.
Estetik ve Görsel Tedavi: Skleroterapi, Transdermal (cilt) lazer, Radyofrekans ile termokoagülasyon, Cryo lazer cryo sclerotherapy (ClaCs)
Skleroterapi (direk sıvı veya köpük): çok ince özel iğneler kullanılarak damar içine sklerozan madde verilmesi ile varisli damarın bütünlüğünün kaybolmasıdır. Bacak üst bölgede venöz yetersizliği olmayan ve cerrahi sonrası devam eden yüzeyel varislere ve kılcal ve retiküler varislere kullanılan yöntemdir. Ultrason ve katater eşliğinde yapılabilir.
Skleroterapinin uygulanmaması gereken durumlar: Gebelik veya emzirme dönemi, ek hastalığı olanlar (böbrek, karaciğer, akciğer yetmezliği), damar hastalığı, allerjik reaksiyon, akut yüzeyel veya derin toplardamar damar tıkanıklığı, kan sulandırıcı tedavi alanlar.
Renk değişikliği, morarma, şişlik, ağrı, iğne yapılan bölgelerde hassasiyet, kaşıntı, yanma, yüzeyel ana damarlarda tromboflebit, derin ven trombozu veya pıhtı atması, allerjik reaksiyonlar işlem sonrası görülebilen yan etkilerdir.
Transdermal (cilt) lazer, Radyofrekans ile termokoagülasyon, cilde dışarıdan uygun dalga boyundaki lazer ışını veya radyofrekans dalgaları verilerek damarın tahrip edilmesidir.
Cryo lazer cryo sclerotherapy (ClaCs): Dünya çapında kullanılmaya başlanmış yeni bir yöntemdir. 4 mm altındaki damarlara özel bir yöntemle soğuk uygulama ile cildin dışından lazer ve skleroterapi yapılmasıdır.
Estetik ve görsel tedaviden sonra kılcal varisler genellikle aynı yerde yeniden çıkmaz ama vücut bunları oluşturmaya eğilimliyse başka yerde tekrar oluşabilir.
Ameliyatlı Çözümler: Klasik cerrahi açık teknik, Lazer veya Radyofrekans ile varis ameliyatları, Glue yapıştırıcı tekniği ile kapatma, (Moca)Mekanik kimyasal damar içi kapatma tekniği, Yan dal varislerin temizlenmesi(flebektomi), Bağlantı venlerinin bağlanması (perforan ven ligasyonu).
Stripping Tekniği(açık ameliyat): genel anestezi veya belden uyuşturma ile yapılır. Hastaneye yatış gerekir. Varis gelişen toplardamar tamamen çıkartılır. Girişim sonrası hematom, ağrı, keçeleşme veya uzun iyileşme süreci görülebilir.
EndovenözLaser(EVLA) ve RF ablasyon(kapalı ameliyat): Lokal anestezi bazı durumlarda heyecan yatıştırıcı destek ilaçlar ile yapılır. Hastaneye yatışa gerek yoktur. Varis olan toplardamarın kataterle girilerek laser ve radyofrekans ile elde edilen ısı etkisiyle kapatılmasıdır. Girişim sonrası ağrı görülmez. Kısa iyileşme süreci ve günlük aktivitelere hızlı dönüş mümkündür.
Mekanik Kimyasal Damar içi kapatma tekniği(Moca): Katater ile damar içinde titreşim ve eş zamanlı olarak sklerozan (Skleroterapide kullanılan damar kapatıcı ilaç) madde enjekte edilir.
Flebektomi, genişlemiş yan dalların(pake) lokal anestezi ile çok küçük kesilerden alınmasıdır.
Perforan Ven Ligasyonu, yüzeyel ve kas içi derin toplardamarlar arası bağlantının kapatılmasıdır.
Nasıl Korunulur
Yaşam tarzı değişiklikleriyle başlanabilir.
Beslenme alışkanlığı değiştirilip düzenlenmelidir. Kabızlıktan korunulmalıdır. Beslenmede lifli besinler, mevsime uygun sebze ve meyveler tercih edilmelidir. Bol su içilmeli, sigara ve
alkolden uzak durulmalıdır. Kilo alınmamalıdır. Kilo artışı vücudun yükünü taşıyan bacaklara ve bacak damarlarına baskı ile damarlarda genişleme ve varis oluşumuna eğilimi arttırır.
Giysilere dikkat edilmeli, aşırı sıkı, dar kıyafetler tercih edilmemelidir. Uzun saatler topuklu ayakkabı giyilmemelidir.
Otururken bacak bacak üstüne atılmamalı, damarların akımının kesilmesine sebep olunmamalıdır.
Hayat düzeniniz içinde kendinize uygun zamanlar yaratarak düzenli spor (20-30 dakika ile başlayıp zamanla arttırılan yürüyüşler, evde veya işyerinde müsait zamanda 10 dakikalık ayak hareketleri ve bacakları dinlendirme, bacak kaslarının esneklik ve kuvvet kazanıp kan akımına yardımı için pilates ve jimnastik egzersizleri, koşu, bisiklet, yüzme…) yapılmalıdır.
Gün içinde bacaklar dinlendirilmelidir. Çalışma ortamında uzun saatler ayakta durmak veya oturmak gerekiyorsa kısa süreli ara molalar verip bacakları uzatmak veya kalkıp dolaşmak faydalıdır. Akşamları bacaklara ılık duş tutulması gün içindeki şikayetleri azaltacaktır.
Ayak tırnak bakımına dikkat edilip enfeksiyonlar önlenmelidir.
Kaplıcalar sıcak etkisi ile varisleri ve şikayetleri arttıracağından tercih edilmemelidir.
Varis hastalığı yaşıyorsanız Kalp Damar Cerrahisi uzmanına görünmelisiniz.
Uz. Dr. Benay ERDEN
S.B.Ü. Koşuyolu Yüksek İhtisas E.A.H.
Kalp ve Damar Cerrahisi Uzmanı