YAPAY KALP VE SONRASI BAKIM
Gelişmiş ülkelerde en sık ölüm sebebi kalp ve damar hastalıklarıdır. Bu başlık altındaki en önemli hastalıklardan bir tanesi son evre kalp yetersizliğidir. Son evre kalp yetmezliği tanım olarak kalp fonksiyonlarının ileri derecede bozuk olduğu ve herhangi bir düzelme ihtimalinin gerçekçi olmadığı durum anlamına gelmektedir. Bu hastalara ilaç tedavisi, kalp pili yerleştirilmesi gibi uygulanan tedaviler ne yazık ki sorunu tam düzeltmemektedir ve esas olarak hastaların hayat kalitelerinin iyileşmesi ve ölüm risklerinin düşürülmesi amaçlanmaktadır. Bu hastalar için güncel olarak en faydalı tedavi yöntemi kalp naklidir. Fakat bazı durumlarda kalp nakli sonrasında beklenen iyileşme görülmemiş ayrıca kalp nakli sonrasında hastaların kullanması gereken bağışıklık baskılayıcı ilaçların bazı durumlarda ölümcül sorunlara yol açabildiği ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte kalp nakli sadece kesin beyin ölümü tanısı almış sağlıklı bir kalbi olan genç yaştaki bağışçılardan alınabilmektedir. Ne yazık ki son evre kalp yetmezliği olan hastaların sayısı giderek artmasına rağmen kalp nakli için bağış sayıları düşük bir oranda sabit olarak seyretmektedir. Bu ülkemiz için geçerli olduğu gibi tüm dünyada da benzer bir sorun söz konusudur. Bu sorunu gidermek amacı ile geliştirilen yapay kalp destek sistemleri, son evre kalp yetmezliği hastalarına sadece sınırlı sayıda sunulan kalp nakli tedavisinin dolduramadığı alanda giderek yayılmaktadır.
Yapay Kalp Destek Cihazları Türleri
Yapay kalp destek sistemleri yaklaşık olarak 30 yıl önce deneyimli kalp cerrahisi merkezlerinin kendi çabaları ile geliştirdiği cihazlar olarak ortaya çıkmıştır. Birçok merkezde benzer zamanlarda ortaya çıkan bu cihazların bazılarının yapılan çalışmalar sonucunda sağ kalıma faydalı etkileri olduğu gösterilmiştir. Bu durum medikal sanayi şirketlerinin dikkatini çekmiş ve yaklaşık olarak 20 yıl önce üretim ve geliştirme süreçlerinde sanayileşmeye gidilmiştir. Bu sayede kullanımı yaygınlaşmıştır. İlk jenerasyon cihazlarda gelişen sıkıntıları gidermek amacı ile yeni jenerasyon yapay kalp destek sistemleri geliştirilmiş olup halen geliştirilmeye devam etmektedir. Birçok farklı yapay kalp destek sistemleri olsa da dünyada etkinliği bilimsel olarak kanıtlanmış belirli sayıda cihaz mevcuttur. Biz hastanemizde bu cihazları kullanmaktayız.
Yapay kalp destek sistemleri kısaca kısa dönem (birkaç haftalık) ve uzun dönem cihazlar olarak iki başlığa ayrılır. Kısa dönem cihazlar sadece hastane içinde kullanıma uygun olup yoğun bakım takibi gerektirmektedir. Bu cihazlar, kalp nakli bekleme sürecindeki son evre kalp yetmezliği hastalarında hayati bir tehdit gelişmesi durumunda kullanılmaktadır. Uzun dönem cihazlar ise hastanın taburculuğuna ve sosyal hayatına devam etmesine olanak sağlamaktadır. Yeni jenerasyon cihazların yakın zamanda yapılan çalışmalarda belirgin fayda gösterdiği bildirilmiş olup etkinlikleri giderek kalp nakline yaklaşmaktadır.
Cihazların Yapısı Ve İşleyişi
Uzun dönem yapay kalp sistemleri kabaca 3 bileşenden oluşur. Kanı pompalayan motor kısmı, sistemi yöneten işletim sistemi/monitör kısmı ve son olarak da batarya kısmı. Yapay kalp yerleştirilmesi, bir açık kalp cerrahisi ameliyatı olup motor kısmının kalp ve büyük damarlarla bağlantılarının oluşturulup göğüs kafesi içerisinde uygun bir konuma yerleştirilmesidir. Bu motor kısım cilt altında uzanan ve karın cildinde açılan bir delikten geçirilen dayanıklı bir kablo ile işletim sistemine bağlanmaktadır. Motor tüm gücünü işletim sistemine ayrıca bağlanan bataryalardan temin etmektedir. Vücut dışı kısım (batarya ve işletim sistemi) ile vücut içi kısmı (motor) bağlayan kablonun uzunluğu yaklaşık olarak 40 cm’dir. Vücut dışı kısım kolay taşınabilir bir çanta içerisinde muhavaza edilir ve taşınır. Bu çantanın taşınması ve muhafazası esnasında kabloda gerginlik oluşması durumunda kablo bağlantıları ya da kablonun seyrettiği cilt altı tünelinde doku hasarı ortaya çıkabilmekte olup bu duruma azami dikkat gösterilmesi gerekmektedir. Ayrıca bu tünel bölgesine günlük olarak pansuman ile bakım yapılması gerekmektedir. Bu uygulama hastanemizde yatış süresince doktorlar tarafından yapılmakta olup taburculuk öncesi hastaya refakat edecek şahıslara ayrıntılı eğitimler verilmektedir. Böylece evde takip süresinde hasta ya da hasta yakınları bu uygulamayı başarılı olarak yapabilir hale gelmektedir. Bu kısımlarda gelişen sıkıntılar enfeksiyona yol açabilmekte ve cihazın etkinliğinde sorunlara sebep olabilmektedir.
Hastaların Değerlendirilmesi Ve Seçimi
Son evre kalp yetmezliği hastaları, hastanemizin kalp nakli polikliniğine gelerek değerlendirme süreçlerini başlatabilirler. Bu süreçte kalp yetmezliğinin derecesi, diğer organların fonksiyonları, eşlik eden hastalıklar değerlendirilir. Bu süreçte kalp yetmezliğinin derecelendirmesi kardiyoloji ve kalp damar cerrahisi hekimleri tarafından, sinir sistemi değerlendirmesi nöroloji hekimleri tarafından, akciğer ve solunum sistemi değerlendirmesi göğüs hastalıkları tarafından, ruhsal durum değerlendirmesi psikiyatri hekimleri tarafından yapılır. Gerek olduğunda her hastaya, içinde olduğu risk gurubuna yönelik kanser vb. hayati hastalıklar açısından tarama testleri yapılır ve ilgili bölümler tarafından değerlendirilir. Hastanın riskli gurupta olması daha fazla tarama testi yapılmasını gerektirdiğinden tetkik etme süreci uzayabilir. İlgili hekimlerin görüş ve önerileri alınarak hasta tüm verileri ile hastanemiz kalp nakil konseyinde değerlendirilir ve her hasta için en uygun tedavi ve takip yöntemine karar verilir. Bu karar hastalara bildirilir. Her hasta kendisi için önerilen tedavi yöntemleri konusunda ayrıntılı olarak bilgilendirilir. Hekim ile yapılan yüz yüze görüşmede tedavi kararı hastanın onamı dahilinde verilir ve bu yönde planlama yapılır.
Uzun dönem yapay kalp destek sistemleri uygulaması için hastanın göğüs kafesinin belirli bir büyüklükte olması gerekmektedir. Bu durum daha çok çocuk hastalar için önem taşır ve bu yönde ayrıntılı olarak değerlendirilirler. Kalp çaplarının çok küçük olması ya da kalpte doğuştan gelen ve düzeltilmesi mümkün olmayan sorunların olması, uzun dönem yapay kalp destek sistemleri tedavisini olanaksız kılar. Bu durumlarda tek tedavi seçeneği kalp naklidir. Bu sebeple her hasta bu gibi durumlar için ayrıntılı olarak değerlendirilmektedir.
Hastane Süreci
Uzun dönem yapay kalp destek sistemi tedavisi uygun görülen ve tedaviye onam veren hastalar ameliyat öncesi dönemde son değerlendirmelerinin yapılması için hastanemize yatırılır. Bu dönemde hastaların en iyi kondisyonda ameliyata girmeleri için tedavileri düzenlenir ve uygun zamanda ameliyatları planlanır. Ameliyat sonrası dönemde yoğun bakım takibine alınan hastalar belirli iyileşme şartlarını sağladıkları zaman servis izlemine alınırlar. Bu süreçte tedavileri tamamlanan hastalara hemşireler, doktorlar ve yapay kalp destek sistemleri medikal sorumluları tarafından ayrıntılı eğitimler verilir. Klinik durumları istenen düzeyde olan hastalar kendi bakımını idare ettirebilecekleri hale geldikleri zaman normal hayata dönüş için planlamaları yapılarak taburcu edilirler
Taburculuk Sonrası Takip
Normal hayatına devam eden yapay kalp sistemleri olan hastalar düzenli olarak yine hastanemiz kalp nakli polikliniğinde takip edilirler. Her hasta kendisine özel riskler açısından belirli aralıklarda kontrole çağırılır. Uzun dönem yapay kalp destek sistemi mevcut olan hastaların düzenli olarak hekim kontrolünde tutulması gereken tedavileri vardır. Bunlardan en önemlisi kan sulandırıcılardır. Vücut içerisine yerleştirilen ve içerisinden kan geçen kısımlarda pıhtının olmaması için yoğun olarak kan sulandırıcı tedavi kullanımı gerekmektedir. Bazı hastalarda her ne kadar uygun tedavi kullanımı olsa bile cihaz içerisinde pıhtılar gelişebilir ve buna bağlı olarak cihazın çalışmasında sorunlar gelişebilir. Ayrıca inme, felç, pıhtı atması gibi hayati durumlar da gelişebilir. Yoğun kan sulandırıcı tedaviye bağlı olarak ameliyat sonrası erken dönemde olduğu gibi geç dönemde de hayati tehdit eden kanamalar gelişebilir. Bu riskleri azaltmak için hastaların hekim kontrolü altında kalması çok önemlidir. Bu hastalarımızda gelişen başka hastalıklara bağlı olarak verilen tedavilerin bu kan sulandırıcı ilaçlarla etkileşime girme durumu olduğundan dolayı mutlaka hekime bilgi verilmelidir.
Uzun dönem yapay kalp sistemi bulunan hastalar kalp nakline uygun oldukları durumlarda kalp nakil bekleme listesinde kalmaya devam etmektedirler. Uygun bağışçı varlığında hastanın onamı doğrultusunda bu kişilere kalp nakli ameliyatı yapılmaktadır.
Yapay kalp ve destek sistemleri uzun dönemde ve uygun hastalarda belirgin fayda sağlamaktadır. Kliniğimizde 2012 yılında yapay kalp destek sistemleri tedavileri uygulanmaya başlanmıştır. En uzun süreli takip ettiğimiz hastamız 7 yıldır sağlıklı halde yapay kalp destek sistemi ile yaşamaktadır ve normal yaşamına devam etmektedir.
Uz. Dr. Deniz GÜNAY
S.B.Ü. Koşuyolu Yüksek İhtisas E.A.H.
Kalp ve Damar Cerrahisi Uzmanı