AKCİĞER NAKLİ TABURCU TALİMATLARI
Hastaneden taburcu olduktan sonra kendi günlük bakımınızı sağlamak ve efor kapasitenizi arttırmak çaba gerektirir. Aşağıdaki bilgiler nakil sonrası bakım için size yardımcı olacaktır.
AMELİYAT SONRASI İLK ALTI HAFTA
- Araba kullanmayınız.
- İki kilogramdan ağır eşya kaldırmayınız.
- Yorucu ev işleri, bahçe işleri, tamirat işleri yapmayınız.
- Rahat bir tempoda yürüyüş yapın, merdiven çıkmaya çalışın ve her gün tolere etkinliğinizi arttırın.
- Cinsel hayatınızı sürdürmek için nakil hekiminizle görüşün.
AMELİYAT SONRASI TALİMATLAR
1. Bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar kullandığınız için, üç ay boyunca kalabalık ortamlardan (sinema, tiyatro, konser, alış veriş merkezi vb.) kaçının.
2. Soğuk algınlığı, grip, nezle, burun akıntısı, suçiçeği gibi bulaştırıcı hastalığı olan kişilerle temastan kaçınınız.
3. Çocuklar daha çok bulaştırıcı hastalık taşırlar, temas etmekten kaçınınız.
4. Sizin veya bir başkasının bebeğinin bezini değiştirmeyin.
5. Transplantasyon hastası veya aile üyelerinin canlı virüs aşısı olmaları sakıncalıdır. Siz ya da aile üyelerinden birinin aşı olması gerektiği durumda nakil doktorunuzla temasa geçiniz.
6. Eşiniz ile uyuyabilirsiniz. Bir endişeniz olduğunda nakil doktorunuza başvurabilirsiniz.
7. Yakın aile üyeleri ile aynı mutfak eşyalarını kullanabilir, aynı masada yemek yiyebilir, ortak banyoları kullanabilirsiniz.
8. Kirlenen mutfak eşyaları bulaşık makinesinin en sıcak programında yıkanmalıdır.
9. Sebze ve meyveler yenmeden önce sirkeli suyla iyice yıkanmalıdır.
10. Rüzgarlı günlerde maske kullanmalısınız.
11. İnşaat alanları, yıkılmış yollar ve diğer tozlu alanlardan mümkün olduğunca uzak durun. Bu alanlar sizin için enfeksiyon kaynağı oluşturabilir. Bu alanlarda maske takmak zorunludur.
12. Durgun göl veya gölette yüzmeyiniz.
13. Bahçenizdeki çimleri biçmek isterseniz eldiven ve maske kullanınız. Samanlık alanlara girmeyiniz.
14. Ayaklarınızda oluşabilecek enfeksiyonu önlemek için rahat ve temiz ayakkabılar giyinin.
15. Ameliyat bölgenizde bandaj var ise her zaman kuru ve temiz olmalıdır. Ameliyat bölgenizde kızarıklık, ateş, ağrı, şişme gibi enfeksiyon belirtileri olursa doktorunuzla hemen iletişime geçiniz.
16. Güneşli havalarda kendinizi güneşin zararlı etkilerinden koruyunuz.(şapka, gözlük, güneş koruyucu kremler..) Kullandığınız ilaçlar cildinizi daha duyarlı hale getireceğinden cilt kanserine yakalanma riskiniz artabilir. Bunun için 45-60 UV koruma faktörlü güneş koruyucu kremi kullanınız.
17. Bronzlaşmak için asla güneşlenmeyin, solaryuma girmeyin.
18. Sauna, hamam gibi çok sıcak ve buharlı yerlere girmeyiniz.
19. Oje kullanabilirsiniz. Manikür, pedikür, protez tırnak uygulamaları el ve ayaklarda mantar enfeksiyonuna yol açabilir, yaptırmayınız.
20. Herhangi bir cerrahi işlem veya dişleriniz için bir işlem yaptıracağınız zaman (dolgu, diş çekimi, protez vb.)işlemden önce mutlaka nakil doktorunuza haber veriniz. Ayrıca kendi hekiminiz dışında bir doktora başvurduğunuzda akciğer nakli olduğunuzu mutlaka söyleyiniz.
21. Evinizdeki evcil hayvanlar mutlaka veteriner kontrollü ve aşıları tam olmalıdır. Herhangi bir yeni hayvan alacağınız zaman mutlaka nakil doktorunuza başvurunuz. Hayvanlar insanlara bulaşıcı hastalıklar taşıyabilirler. Hiçbir zaman kedi veya kuşların kafeslerini temizlemeyin.
22. Eviniz dışında iyi yıkandığında emin olmadığınız bir yerde taze salata ve meyve yemekten kaçınınız.
ENFEKSİYON
Enfeksiyon akciğer naklinden sonra görülen en yaygın komplikasyondur. Ameliyat sonrası kullanılan immunsupresif (bağışıklık sistemini baskılayıcı) ilaçlar enfeksiyon riskini daha çok arttırır.
Yaygın enfeksiyon belirtileri şunlardır:
- Ateş
- Titreme
- Nemli soğuk cilt
- Baş ağrısı
- Ense sertliği
- Kulak ağrısı
- Öksürük
- Boğaz ağrısı
- Ağız yaraları ve beyaz aftlar
- Nefes darlığı
- Grip ve soğuk algınlığı belirtileri
- Bulantı, kusma, ishal
- Kas ve eklem ağrıları
- Yeni açıklanamayan ağrı ve hassasiyet
- Yorgunluk ,halsizlik ve aktivite toleransında azalma
- Lenf bezlerinin şişmesi
- Vücudun herhangi bir yerinde çıkan kızarıklıklar, kabarcıklar, yaralar
- Ameliyat yerinde kızarıklık, şişlik, akıntı, ağrı, sıcaklık artışı
- Kanlı, bulanık, kötü kokulu idrar
- Konfüzyon gibi mental durum değişiklikleri
- Vajinal kaşıntı, yanma, ağrı
- Kan basıncının düşmesi
Enfeksiyonu önlemek için yapılması gerekenler:
- İlaçlarınızı doktorunuzun tarif ettiği şekilde düzenli olarak kullanın.
- Ellerinizi sık sık yıkamanın enfeksiyonu önlemede en etkili yol olduğunu unutmayın.
- Ellerinizi yemeklerden önce ve sonra, banyoyu kullandıktan sonra, ortak kullanılan objelere (telefon, para, kapılar..)temas ettikten sonra mutlaka yıkamalısınız.
- Eviniz dışındaki alanlarda ellerinizi yıkadıktan sonra ellerinizi el kurutma makinesinde kurutup, muslukları kâğıt havlu ile tutarak kapatınız.
- Ellerinizi ağız, burun, gözleriniz ve kulaklarınıza çok fazla değdirmeyin
- Tırnaklarınıza manikür ve pedikür yaptırmayın. Tırnak kesme aletinin temiz olduğundan emin olunuz. Bu aletlerde mantar enfeksiyonu çok fazla görülür.
- Kuyu suyu, musluk suyu gibi suları içmeyiniz. Bunların yerine kapalı şişe suyu kullanınız.
- Evinizde canlı çiçek bulundurmayın. Bunların yerine kesme çiçekler evinizde olabilir, ancak suları her gün değiştirmelidir.
- Kişisel eşyalarınızı (bardak, yemek gereçleri, diş fırçası, havlu…) diğer insanlarla paylaşmayın.
- Kirli bulaşıklarınızı ılık sabunlu su ile yada bulaşık makinesinde yıkayınız.
- Sizinle birlikte yaşayan çocukların oral çocuk felci aşısı olması, sizin için yüksek oranda risk taşır. Bu durumu çocuğunuzun doktoru ile mutlaka görüşün.
- Oral çocuk felci aşısı olmuş çocuklarla en az sekiz hafta temas etmeyiniz.
- Aile üyeleri ve siz her yıl sonbaharda grip aşısı olabilirsiniz. Grip aşısının inhalasyon formunda olanlarını kesinlikle yaptırmamalısınız.
- Canlı organizmadan yapılan herhangi bir aşı olmayın, bu organizmalar size hastalık yapabilir. Bu aşılar şunlardır:
- MMR (Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak)
- Oral Polio (Çocuk felci aşısı)
- Suçiçeği aşısı
- Tifo aşısı
- İnhaler grip aşısı
- Son 90 gün içinde canlı virüs aşısı olmuş kişilerin vücut sıvıları ile temas etmeyin.
- Canlı organizmadan yapılan herhangi bir aşı olmayın, bu organizmalar size hastalık yapabilir
- Suçiçeği geçiren biriyle temas ettiyseniz nakil ekibine mutlaka haber verin.
- Aşı olmanız gerektiği zaman mutlaka nakil ekibine haber verin.
- Nakilden sonraki altı hafta büyük kalabalıklardan uzak durun.
- Çocuklarda ve bazen suçiçeği, kabakulak gibi çocukluk çağı enfeksiyonları görülebilir. Bu gibi durumlarda bu kişilerle temas etmeyiniz.
- Her türlü cinsel ilişki yoluyla enfeksiyon alabilirsiniz. Güvenli cinsel yöntemleri (prezervatif) kullanın.
- Evinizde küçük çocuğunuz varsa bebek bezlerini her zaman belirli bir alanda değiştirilmesini sağlayın.
- Nakilden sonra 6 ay boyunca bahçe işleri ile uğraşmayın. Bu süreden sonrada mutlaka maske ve eldiven kullanınız.
- Dışarıda olduğunuz zamanlarda rahat yürüyüş ayakkabıları giymeye özen gösterin.
- Rüzgarlı günlerde mutlaka maske kullanın.
- Mikroplar inşaat alanları, tozlu topraklı yollar, nemli otlar, çürüyen bitki ve meyvelerde oldukça fazla bulunur. Bu gibi alanlarda bulunmaktan kaçının.
- Durgun göl ve sularda yüzmeyiniz.
- Kedi, köpek gibi evinizde baktığınız hayvanlarınızın çöpleri ve dışkıları ile temas etmeyiniz.
- Evinizdeki kuşların kafeslerine, yem kaplarına, su kaplarına, kuş pisliklerine dokunmayınız.
- Akvaryumlarınızı siz temizlemeyin.
- Sürüngen hayvanlar (kertenkele, kaplumbağa, yılan..) salmonella bakterisi taşırlar. Bu hayvanlara dokunmayın.
- Hayvanlara dokunduktan sonra ellerinizi yıkamayı unutmayın.
- Yeni bir hayvan alacağınız zaman nakil ekibinize mutlaka danışın.
REJEKSİYON (ORGAN REDDİ)
Vücudunuz yeni takılan akciğeri yabancı bir doku olarak görüp, onu yok etmeye çalışabilir. İmmunsupresif ilaçlar bu süreci önlemek için kullanılır. Hemen herkeste nakil sonrası ilk bir iki ay içinde organ reddi görülebilir. Başarılı bir tedavide en önemli etken, en erken dönemde organ reddi tedavisine başlamaktır.
Evinizde aşağıdaki sorunlardan birini yaşarsanız en kısa sürede akciğer nakli ekibini bilgilendirmelisiniz.
- Ateş
- Nefes darlığı
- Öksürük ve balgam artışı
- Solunum fonksiyon testinde %10 azalma
Bunlar enfeksiyon ya da organ reddinin belirtileri olabilir. Bu durumda transplant ekibinin sizi hastanede değerlendirmesi ve bronkoskopi yapması gerekebilir.
Ameliyat sonrası en yaygın görülen komplikasyon enfeksiyon ve organ reddidir.
BRONKOSKOPİ
Akciğer nakli olduktan sonra ilk dört hafta içinde ve ilk yıl için her üç ayda bir bronkoskopi yapılması gerekir. Bronkoskopi ucunda ışık ve kamera olan ince bir tüptür. Bronkoskopi ile burnunuzdan ve hava yolunuzdan girilerek akciğerlerinize bakılır. Bu işlem esnasında ağrı duymamanız için burun ve ağzınıza bir sprey sıkılarak buraların uyuşması sağlanır. Bronkoskopi işlemi bronkoskopi laboratuarında veya yoğun bakım ünitesinde yatırılarak yapılır. Bu işlem doktorunuz tarafından yapılır ve yaklaşık yarım saat sürer.
TEST ÖNCESİ
- Randevunuzdan bir saat önce hastanede bulunmanız gerekir.
- Test öncesi 8 saat bir şey yemeyin ve içmeyin. Sadece devamlı içmek zorunda olduğunuz ilaçları bir yudum su ile içebilirsiniz.
- Aspirin ve diğer kan sulandırıcı ilaçlar kullanıyorsanız işlemden 7 gün önce bu ilaçları almayınız.
- Kullandığınız ilaçların listesini yanınızda getiriniz.
- Herhangi bir ilaç alerjiniz varsa veya geçmişte almış olduğunuz anestezilerde bir sorun yaşadıysanız mutlaka doktorunuza söyleyiniz.
- Test için rahat kıyafetler giyiniz.
- İşlemden sonra araba kullanmayınız.
- İşlem öncesinde; işlemi kabul ettiğinize dair onay formunu imzalamayı unutmayınız.
TEST SIRASINDA
- İşlem sırasında kolunuzdan bir damar yolu açılacak ve burada sizi rahatlatacak ilaçlar verilecek.
- Boğazınıza bir sprey sıkılarak buraların uyuşması sağlanacak
- Doktorunuz bronkoskopi ile burnunuzdan girip hava yollarınıza ve akciğerlerinize bakacak. Gerek görürse akciğerlerinizden sıvı veya doku örnekleri alabilir.
TEST SONRASI
- Bronkoskopi sonrası kendinize gelene kadar yoğun bakımda bekleyeceksiniz. Bu süre içinde oksijen alıyor olacaksınız
- Bir şeyler yemek ve içmek için 2 saat beklemeniz gerekecek.
- İşlemden sonra 1-2 gün boğazınız ağrıyabilir veya öksürürken küçük miktarlarda kan gelebilir. ENDİŞELENMEYİN.
TRANSPLANTASYON SONRASI BESLENME
Transplantasyon öncesinde ve sonrasında beslenmenize çok dikkat etmeniz gerekir. Transplantasyon öncesinde ve sonrasında vücut ağırlığınızı korumak veya sağlıklı vücut ağırlığına ulaşmak için sağlıklı ve dengeli bir diyet yapmak çok önemlidir.
Rejeksiyonu önlemek için kullandığınız ilaçların yan etkileri nedeniyle özellikle transplant sonrası diyet çok önemlidir.
İmmunsupresif ilaçların şu etkilere yol açar:
- Vücutta su ve tuz tutulumuna sebep olurlar
- Vücudunuz potasyum kaybeder
- Açlık hissiniz artabilir ve buda çok yemek yemenize neden olup kilo almanıza neden olabilir.
- Kan şekeriniz, kan kolesterol değerleriniz yükselebilir.
- Kalp damarlarınızın kalınlaşma ve daralma süreci hızlanabilir.
- Ameliyat öncesi kalbinizde, kilonuzda, kan şekerinizde veya kan kolesterol düzeyleriniz normal sınırlarda olsa bile diyet önemlidir.
Akciğer rejeksiyonunu önlemek için kullandığınız ilaçlardan dolayı diyet değişikliği akciğer nakli sonrası oldukça önemlidir.
Diyetisyen sizinle diyet konusunda görüşecek ve sağlıklı olmanız için gerekli değişiklikleri yaparak size tavsiyelerde bulunacaktır.
DİYETİNİZDE DİKKAT ETMENİZ GEREKENLER
UZAK DURMANIZ GEREKEN BESİNLER
Greyfurt ve greyfurt suyu
KALORİ GEREKSİNİMLERİ
Toplam kalori miktarı, kilo almak, azaltmak yada mevcut kilonuzu korumak için değiştirilebilir. İyi bir bağışıklık sistemi için vücut ağırlığınızın istenildiği gibi olması önemlidir.
SIVI VE TUZ KISITLAMASI
Tuz vücutta su tutar; bu yüzden diyetinizde sınırlı kullanmanız gerekir. Tuzun sadece tuzlukta olmadığını unutmayın. İşlenmiş gıdalarda tuz oranı çok yüksektir. Düşük tuz oranı ve baharatlarla hazırlanmış taze yiyecekler tercih edilmelidir. Doktorunuz size tuz alımını kısıtlayıcı diyet verebilir veya tuz ve su atılımını kolaylaştıran ilaç reçete edebilir.
TUZ İÇERİĞİ YÜKSEK GIDALAR
- Pastırma, salam, sucuk, sosis
- Salamura et
- Tuzlanmış, kurutulmuş etler
- Konserve et
- Turşular
- Zeytin
- Tuzlu peynir
- Hazır çorbalar
- Dondurulmuş sebzeler
- Kurutulmuş çorbalar
- Bulyon küpleri, hazır köfte harçları
- Cips(patates, mısır)
- Tuzlu patlamış mısır
- Tuzlu kuruyemişler(çekirdek, mısır, fıstık….)
- Maden suları
TATLI KISITLAMALARI
Tatlılar, şeker ve karbonhidratlar fazla miktarda alındığında kandaki şeker ve yağ oranları yükselir. Bunun için diyetinizde şeker ve tatlandırıcı miktarınızı azaltmanız istenebilir. Cylosporin ve steroidler; steroide bağlı diyabet ile sonuçlana kan şekeri yükselmelerine sebep olabilirler. Ailenizde diyabet öyküsü varsa veya aşırı kilolu iseniz şeker hastalığı oluşma riski artar. Bunun için kan şekerinizi ve yağlarınızı düzenli kontrol ettirmeniz gerekir.
Aşağıdaki gıdalarda şeker oranı daha yüksektir.
- Hazır meyve suları
- Bal,pekmez, reçel, marmelat, jöle
- Sütlü tatlılar (puding, sütlaç, kazandibi..)
- Kurabiye, gofret, bisküvi
- Dondurma
- Şekerli sakız
- Kekler, çörekler, börekler, baklava
- Şerbet, şekerli maden suları
- Konserve meyveler
KALSİYUM ALIMI
Steroid kullanmanız vücutta kalsiyum emilimini hızlandırır. Doktorunuz size kalsiyum takviyesi bir ilaç başlayacaktır. Bunun yanı sıra süt, peynir ve yoğurt kalsiyum açısından oldukça zengin besinlerdir. Bu besinlerden bol miktarda tüketmelisiniz.
DOYMUŞ YAĞ KISITLAMALARI
Doymuş yağlar oda sıcaklığında katı olan yağlardır. Bu yağlar et, süt, yumurta, tereyağı ve peynir gibi hayvansal ürünlerde bulunur. Bunlara ek olarak kullandığınız ilaçlar kanda kolesterol düzeyinizi arttırabilir.
Kalp ve damar sağlığınızı korumak için doymuş yağ oranı düşük bir diyetle beslenmelisiniz.
Aşağıdaki besinlerde doymuş yağ oranı yüksektir.
- Yağlı et
- Sakatatlar (böbrek, ciğer, kokoreç, işkembe, dalak…)
- Salam, sucuk, sosis
- Yumurta sarısı
- Krema
- Tam yağlı süt, peynir, yoğurt
- Tereyağı
- Kızartmalar
- Hindistan cevizi
- Kakao
- Margarin
Doymuş yağ oranını azaltmak için öneriler
- Aldığınız et ürünlerinde görünür yağ olmamalı
- Kızartma yerine besinlerinizi , buharda veya fırında pişirin.
- Tavuk derisini yemeyin
- Az yağlı süt ürünleri kullanın.(Az yağlı peynir, yoğurt ve süt)
- Yemeklerde zeytinyağı ve mısırözü yağlarını kullanın.
YÜKSEK ÇÖZÜNÜRLÜ LİF ALIMI
Çözünür lifli gıdalar kan kolesterol seviyenizi düşürmeye ve bağırsak hareketlerinizi düzenlemeye yardımcı olur. Bu besinler;
- Kepek
- Yulaf
- Taze sebze ve meyve
- Fasulye
- Arpa
TRANSPLANTASYON SONRASI GIDA İÇERİK VE GÜVENLİK TALİMATLARI
Nakil sonrası bağışıklık sisteminizi zayıf düşürecek birçok ilaç kullanacaksınız. Eğer yediklerinize dikkat etmez iseniz hastalanmanız daha kolay olacaktır. Amacımız gıda kaynaklı hastalıklardan sizi mümkün olduğunca korumaktır.
Gıda zehirlenmelerine; gıdayı pişiren, çevre veya gıdanın kendisi neden olabilir. Gıda güvenliği her zaman önemli olmakla birlikte, nakilden sonraki üç ay en kritik zamandır ve bu zamanda gıda güvenliğine özel önem gösterilmesi gerekir.
Güvenli gıda uygulamalarına uyarak gıda kaynaklı hastalıkları önleyebilirsiniz.
GÜVENLİ GIDA
- Yemek hazırlama öncesinde, yemeğe oturduğunuzda ve yemekten sonra ellerinizi mutlaka yıkamalısınız.
- Gıdalarınızı güvenli ısılarda tutunuz.
- Eti bir seferde yiyebileceğiniz kadarını pişirin
- Etlerinizin iyi pişmiş olduğundan emin olun. Pişirdiğiniz etlerde pembe renk hiç olmamalıdır.
- Et ve tavuğu buzdolabında saklayın. Donmuş etlerinizi mikrodalga fırında çözün.
- Çözülmüş eti hemen pişirin, tekrar dondurmayın.
- Buzdolabından çıktıktan 2 saat sonra bozulabilecek yiyecekleri yemeyin.
- Aldığınız ürünlerin üretim tarihi ve son kullanma tarihlerini mutlaka kontrol ediniz.
İLAÇLAR
Transplantasyon hastaları vücudun yeni takılan organı kabul etmesini sağlamak için, bağışıklık sistemini zayıflatan ilaç kullanırlar. Yaşam boyu alınması gereken bu ilaçlar hayat kurtarıcıdır. Ancak bu ilaçlar tedavi edilebilir yan etkilere neden olabilir.
SAĞLIKLI BAKIM: KENDİNİZİ SAĞLIKLI TUTMAK
KENDİNİZİ İZLEME
- Düzenli olarak kilo ateş, nabız ve tansiyonunuza bakınız.
- Cildinizle ilgili değişiklikleri kontrol ediniz.
- Her ay kendi kendinize meme muayenesi ve testis muayenesi yapınız.
KAÇINMANIZ GEREKENLER
- Alkol
- Uyuşturucu madde
- Yasal olmayan ilaçlar
- Sigara
- Sigaralı ortam
- Canlı aşılar
İLETİŞİM
- Kendinizde herhangi bir değişiklik fark ettiğinizde transplant ekibiyle iletişime geçiniz.
- Semptomların geçmesini beklemeyiniz.
- Anlayamadığınız konuları mutlaka doktorunuza sorunuz.
DİĞER
- Randevularınızı mutlaka düzenli olarak takip edin.
- Sigorta primlerinizin düzenli olarak yatırıldığından emin olun.
- Aşı takviminizi düzenli tutun.
KAN BASINCI, ATEŞ, NABIZ, KİLO VE SOLUNUM FONKSİYON TESTLERİNİN TAKİBİ
Günlük olarak kan basıncı, ateş, nabız, kilo ve solunum fonksiyon testlerinizin sonuçlarını kaydetmeniz önceki ve sonraki bilgileri karşılaştırmak için önemlidir. Bunları düzenli olarak kaydedin.
Sonuçların doğruluğu için bu kontrolleri her gün aynı saatte yapmanız önemlidir. Hastaneye her kontrole gelişinizde bu bilgileri getirmeniz gerekecektir.
DOKTORUNUZU HEMEN ARAMANIZ GEREKEN DURUMLAR
- Kan basıncı 150/100 üzeri veya 90/60 altında ise
- Nabız düzensiz veya dakikada 100 ün üzerinde ise
- Ateşiniz normal ateşinizin 1 derece üzerinde ise
- Bir günde 2 kilogram veya daha fazlasını kaybettiyseniz
- Uzun süren öksürük, renkli veya renksiz balgam, balgamda artma, solunum yollarına ait bir enfeksiyon belirtisi olduğunda
- Aşırı halsizlik ve yorgunluk, baş dönmesi olduğunda
- Ellerde veya ayaklarda şişlik
- Kusma, bulantı veya ishal olduğunda
- Herhangi bir endişeniz veya sorunuz olduğunda
Doç. Dr. Ahmet Erdal TAŞÇI
S.B.Ü. Koşuyolu Yüksek İhtisas E.A.H.
Göğüs Cerrahisi Kliniği Eğitim Görevlisi