AŞILARLA İLGİLİ GENEL BİLGİLER VE COVİD-19 AŞILAMA PROGRAMI
23 Nisan 2021

      AŞILARLA İLGİLİ GENEL BİLGİLER VE COVİD-19 AŞILAMA PROGRAMI

Bir enfeksiyona karşı bağışıklık sağlamak için hazırlanmış, vücuda çeşitli yollarla verilen biyolojik ürünlere aşı denir. Aşı, insanları hastalıklardan ve hastalıkların neden olduğu sonuçlardan koruyabilmek için sağlam ve risk altındaki kişilere uygulanır. Vücut bu şekli ile kendisine zarar vermeyen mikrop ya da toksinleri tanır ve onlara karşı bir savunma geliştirir. Böylece vücut mikropla karşılaştığında önceden geliştirdiği savunma sistemini kullanarak mikropla savaşır ve kişi hastalığa yakalanmaz. Bu kişi artık o hastalığa karşı bağışıktır. Oluşan bağışıklama genellikle ömür boyu vücutta kalır ve hastalık etkeni ile karşılaşınca onu etkisiz kılmak için savaşır. Bağışıklama, aşıyla önlenebilir hastalıkların ve ölümlerin önlenmesi açısından en önemli toplum sağlığı müdahaleleri arasında yer almaktadır. Aşılanarak bağışık hale gelmiş bireylerin oluşturduğu toplumlarda hastalıklar, salgınlar görülmez.

AŞILARIN ETKİ MEKANİZMASI NASILDIR?

Mikroplar hem çevremizde hem de vücudumuzda yani her yerdedir. Bir kişi duyarlı olduğunda ve zararlı bir organizma ile karşılaştığında bu durum hastalığa ve ölüme yol açabilir. Vücudun kendisini mikroplara karşı savunmasının birçok yolu vardır. Deri, mukus ve silyalar (mikropları akciğerlerden uzaklaştıran hareketli mikroskobik tüycükler) mikropların vücuda girmesini ilk etapta önlemek için fiziksel engeller olarak çalışır.                                                                                             Bir mikrop vücuda bulaştığında vücudumuzun bağışıklık sistemi adı verilen savunması tetiklenir. Mikrop, saldırıya uğrar ve yok edilir.

Mikrop; vücutta hastalığa neden olabilen bir bakteri, virüs, parazit veya mantardır. Antikor oluşumuna neden olan bir mikrobun alt parçasına antijen denir. Mikrobun antijenine yanıt olarak üretilen antikorları, vücudumuzun savunma sistemindeki askerler olarak düşünebilirsiniz. Sistemimizdeki her antikor veya asker, belirli bir antijeni tanımak üzere eğitilmiştir. İnsan vücudu bir mikroba ilk kez maruz kaldığında bağışıklık sisteminin yanıt vermesi ve ona özgü antikorları üretmesi zaman alır. Bu arada kişi hastalanmaya yatkındır. Antijene özgü antikorlar üretildikten sonra mikrobu yok etmek ve hastalığı durdurmak için bağışıklık sisteminin geri kalanıyla birlikte çalışır.

Bir mikroba karşı oluşan antikorlar genellikle başka bir mikroba karşı koruma sağlamaz, o mikroba özgüdür. Vücut, bir antijene ilk tepkisinde antikor ürettikten sonra antikor üreten bellek hücreleri oluşturur. Vücut aynı mikroba birden fazla kez maruz kalırsa antikor yanıtı ilk seferden çok daha hızlı ve etkilidir çünkü bellek hücreleri bu mikroba karşı antikorları dışarı pompalamaya hazırdır. Bu, eğer kişi gelecekte mikroba maruz kalırsa bağışıklık sisteminin hastalığa karşı koruyarak anında tepki verebileceği anlamına gelir.

AŞILAR VÜCUDUMUZA NASIL YARDIMCI OLUR?

Aşılar, vücutta bağışıklık sistemini uyaran belirli bir organizmanın (antijen) zayıflatılmış veya etkisizleştirilmiş kısımlarını içerir. Yeni aşılar, antijenin kendisinden ziyade antijen üretme planını içerir. Aşı uygulanan kişide, bu zayıflatılmış versiyon hastalığa neden olmayacak ancak bağışıklık sistemini mikroba verilen ilk tepkide olduğu gibi çok fazla tepki vermesi için harekete geçirecektir.

Bazı aşılar, haftalar veya aylar aralığında verilen birden çok doz gerektirir. Bu, bazen uzun ömürlü antikorların üretimine ve bellek hücrelerinin gelişimine izin vermek için gereklidir. Bu şekilde vücut, hastalığa neden olan belirli bir organizma ile savaşmak için eğitilir ve gelecekte maruz kaldığında hızla savaşmak için hafızasını oluşturur.

Aşıların hazırlanmasında kullanılan antijenlerin sınıflandırılmasına dayanılarak isimlendirilen pek çok aşı tipi vardır.

Canlı Atenüe Aşılar

•Canlı aşılar hastalığa neden olan yaban virüsün ya da bakterinin laboratuvar koşullarında zayıflatılmasıyla elde edilir.

 •Bu şekilde elde edilen aşıdaki mikroorganizma çoğalma ve bağışıklık yanıtı oluşturma yeteneğine sahiptir.

•Hastalık yapıcı özellikleri ise zayıflatılmıştır.

 •Canlı aşılar, gebelere ve bağışıklık sistemi zayıflamış ya da baskılanmış kişilere uygulanmamalıdır.                                                                                                                         •Canlı aşı örnekleri; sarı humma, rotavirus aşısı, BCG, oral polio aşısı (OPA), kızamık kızamıkçık kabakulak (KKK) ve suçiçeği aşılarıdır.

 

 

 

İnaktif Aşılar

1. Toksoid Aşılar

•Toksini olan mikroorganizmaların toksinlerinin yapısı değiştirilerek toksik özellikleri yok edilmiş, bağışıklık yanıtı oluşturacak özellikleri korunmuş halini içerir.                                                                   •Difteri ve tetanos aşıları toksoid aşılardır.

2. Tam Hücre Aşıları

•Bir mikroorganizmanın tamamını öldürülmüş halde içeren aşılardır.                                                        •Kültür ortamında üretilen mikroorganizmanın ısı ya da kimyasal yöntemler kullanılarak öldürülmesiyle elde edilir.

  •Hepatit A aşısı ve inaktifpolio aşısı bunun örnekleridir.

3. Fraksiyone Aşılar

• Mikroorganizmanın inaktivasyonu sonrasında belirli kısımları içeren aşılardır.

3.1. Protein Bazlı Aşılar

• Bakteri veya virüsün saflaştırılmış ya da rekombinant teknoloji ile elde edilmiş protein yapılarının kullanıldığı aşılardır.

3.1.1. Split Aşılar:

• Mikroorganizmanın parçalandıktan sonra bir kısmını içeren aşılardır.                                                         • İnaktif grip aşısı split aşıdır.

3.1.2. Subunit Aşılar

•Mikroorganizmanın belli antijenik kısımlarını içerir.

• Hepatit B aşısı, asellüler boğmaca aşısı subunit aşılardır.

3.2. Genetik Bilgi İçermeyen Yapısal Aşılar

• Virüsün tüm kapsidini içeren ancak enzim veya nükleik asitlerini içermeyen aşılardır                                            • Örneğin HPV aşısı.

3.3. Polisakkarid Bazlı Aşılar

• Bakterinin yüzey kapsülünü oluşturan uzun şeker molekülleri zincirlerinden oluşan aşılardır.

3.3.1. Saf Polisakkarid Aşılar

• Pnömokok aşısı, meningokok aşısı bunun örnekleridir.

3.3.2. KonjugePolisakkarid Aşılar

• Konjugepnömokok aşısı, konjugemeningokok aşısı, Hib aşısı bunun örnekleridir.

mRNA ve DNA İçeren Aşılar

• mRNA Aşıları; Hedeflenen mikroorganizmanın antikor oluşturan antijenik yapısının mRNA’sını içeren aşılardır.(COMIRNATY- Pfizer BiontechmRNAaşısı, ModernamRNA aşısı gibi)                               

• DNA Aşıları; Hedeflenen mikroorganizmanın antikor oluşturan antijenik yapısının DNA’sını içeren aşılardır.

Vektör Aşıları

• Modifiye edilmiş virüslere, hedeflenen mikroorganizmanın antikor oluşturan antijenik yapısının genetik bilgisinin eklenmesi ile oluşturulan aşılardır. (Sputnik-V, ZEBOV, AZD1222)

COVID-19 aşı türleri

Bu aşıların tümü vücudun bağışıklık sistemine COVID-19’a neden olan virüsü güvenli bir şekilde tanıtmayı ve yok etmeyi öğretecek şekilde tasarlanmıştır.                                                                            •Hastalığa neden olmayan ancak bağışıklık yanıtı oluşturan etkisizleştirilmiş virüs içeren aşılar (İnaktif aşılar).

•Hastalığa neden olmayan ancak bağışıklık yanıtı oluşturan zayıflatılmış virüs içeren aşılar (Canlı atenüe aşılar).

 •Güvenli bir şekilde bağışıklık yanıtı oluşturmak için COVID-19 virüsünün yapısını taklit eden protein parçalarını kullanan protein bazlı aşılar.

•Güvenli bağışıklık yanıtı oluşturmak için COVID-19 virüsünün RNA parçacıklarını taşıyan hastalık yapıcı etkisi olmayan virüslerin kullanıldığı viral vektör aşıları.

•Kendi başına güvenli bağışıklık yanıtı oluşturan protein üretmek için genetik olarak tasarlanmış RNA ve DNA parçacıklarını kullanan son teknoloji bir yaklaşım olan m-RNA ve DNA aşıları.

COVID-19 pandemisi, ciddi bir halk sağlığı acili olarak ortaya çıkmış ve yanıt verilmesi gereken bir sürecin başlatılmasına neden olmuştur. 11 Mart 2020 tarihi itibarıyla da Dünya Sağlık Örgütü bu olayı Uluslararası Sağlık Tüzüğü’ne istinaden halk sağlığı acili olarak ilan etmiştir. Bu süreç, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de Bakanlığımız tarafından yakından takip edilmektedir. COVID-19 pandemisine yanıt vermek amacıyla Bakanlığımız tarafından gerçekleştirilmesi planlanan müdahalelerden biri de kitlesel COVID-19 aşılamasıdır.                                                                                 Hastalığa maruz kalma, hastalığı ağır geçirme ve bulaştırma riskleri ile hastalığın toplumsal yaşamın işleyişi üzerindeki olumsuz etkisi değerlendirilerek COVID-19 aşısı uygulanacak gruplar belirlenmiş olup bu gruplara sırasıyla uygulanacaktır.

COVİD-19 pandemisi nedeniyle ülkemizde COVİD-19 vakası ilk olarak Mart 2020 tarihinde görülmüş ve bu tarihten itibaren ciddi sayılara ulaşmıştır. yaklaşık 1 yıldır devam eden salgın ülkemizde aralıklı olarak artışlar yapmış, hastaneye başvurular artmış,hastane yatışları ve yoğun bakımlarda yoğunluğun oluşmasına yol açmıştır.Bu dönemde yaklaşık 35.000 kişi bu hastalık nedeniyle hayatını kaybetmiştir.Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de aşı çalışmaları başlamış ve 16 adet aşının deneysel çalışmaları devam etmektedir.

Ocak 2021 tarihinde Çin’de üretilen inaktifSinovac aşısı ülkemizde kullanılmaya başlanılmış olup halen aşılama hizmetimiz devam etmektedir. Yine toplumu hızlıca aşılamaya yönelik olarak Mart 2021 tarihinde Almanya’da üretilen Biontech aşısı da ülkemizde kullanılmaya başlanılmış ve aşılama programı hızlıca devam etmektedir.

Her iki aşı da 28 gün arayla 2 doz olarak yapılmaktadır. HEP BERABER BU SALGINI YENEBİLİRİZ.

Sağlıklı günler dilerim.

Uzm. Dr. Yavuz MENGÜÇ

Aile Hekimliği Uzmanı

Koşuyolu Yüksek İhtisas Eğitim Araştırma Hastanesi