BÖBREK YETMEZLİKLİ HASTALARIN DİYALİZ OLABİLMESİ İÇİN KULLANILAN YÖNTEMLER VE SONRASINDA NELERE DİKKAT ETMEK GEREKİR !
Böbrekler hepimizin bildiği vücutta ki kanda bulunan zehirli maddelerin temizlenmesi ve fazla suyun atılmasını sağlayan organdır. Böbrek yetmezliği hastaların da vücuttaki bu zehirli maddelerin atılmaması, bu hastalar için hayati risk oluşturur. Bu nedenle bu hastaların ya böbrek nakli ya da diyaliz olması gerekir. Böbrek nakli aslında en iyi yöntem olmasına rağmen çeşitli nedenlerden dolayı çok az sayıda ki hastaya yapılabiliyor. Diyaliz ise günümüzde iki farklı şekilde yapılabiliyor.
Bunlardan periton diyalizi ( karın diyaliz) hastanın karın bölgesine bir kateter yerleştirilerek yapılıyor. Hastaya 14 günlük eğitim verildikten sonra, evde kendi başına diyaliz yapabiliyor. Ancak hasta hijyenine dikkat etmeli. Çok çabuk enfeksiyon kapıp, peritonit dediğimiz karın iltihabına yol açabiliyor.
Günümüzde, son dönem böbrek yetmezliğinin tedavisinde en çok kullanılan yöntem ise hemodiyalizdir. Hemodiyaliz ( kan diyalizi) üç farklı şekilde yapılabiliyor.
Hemodiyaliz hastaları için “yaşam yolu” olarak tanımlanan ve hayati önem taşıyan damar yolu için en güvenilir yöntem kişinin kendi damarlarıyla yapılan yani otojen yöntem: AVF’dür . Fistül operasyonlarında hastanın yüzeyel seyreden toplardamarı ile atardamarı birbirine dikiliyor. Buradaki asıl amaç yüksek orandaki atardamar kanının toplardamardan geçmesi sağlanarak diyaliz makinasının yeterli miktarda kanı hastadan alarak temizledikten sonra tekrar hastaya temiz kanın verilmesidir.
Diyalize Girecek Hastalarda Damar Yolu Hazırlığı Ne Zaman Yapılmalı?
AVF’lerde hastanın kendi damarları ile diyalize girebilmeleri için bu damarların genişlemesi 'olgunlaşması' gerekli olduğundan bu da ortalama 6 haftalık bir süre alıyor. Bu nedenle, hastaların düzenli nefroloji takipleri yaptırmaları ve acil duruma gelmeden birkaç ay önce AVF’nin yapılması gerekiyor.
Hemodiyaliz hastalarında damar yolu açılması planlanırken olası komplikasyonları önlemek için mümkün olduğunca kateter takılmasından kaçınmak gerekiyor. Öncelikle fistül planlanan hastanın daha az kullandığı kolunun atardamar ve toplardamarının bu işlem için uygun olup olmadığının renkli dopler ile değerlendirilmesi gerekir. Uygun damar yapısına sahip hastalarda operasyon mümkünse kolda (bacakta yapılan işlemlerde komplikasyon oranları çok daha yüksektir) ve omuzdan uzak, ele en yakın bölgede yapılmalı.
Korunmak için nelere dikkat etmek gerekiyor!
- 1-Fistül açıldıktan sonra kolunuzu yüksekte tutunuz.
- 2-Plastik bir top ya da elinizi açıp kapayarak el jimnastiği yapın. Bu fistülünüzün daha çabuk gelişmesine yardımcı olacaktır.( Gelişme süresi 15 gün ile 2 ay arasında )
- 3-Başlangıçta daha sık olmak üzere fistülünüzün (Trill) titreşimini kontrol edin. Titreşim zayıfsa, ya da yoksa bu fistülünüzün çalışmadığını gösterir. En kısa sürede doktorunuza başvurmalısınız.
- 4-Fistüllü koldan kan aldırmayın ve serum v.b. taktırmayın. Ağırlık kaldırmayın. Tansiyon ölçtürtmeyin.
- 5-Fistüllü kolunuzun üzerine yatmayın . Aşırı sıcak ve soğuklardan koruyun.
- 6-Fistüllü kolunuzu çarpmalardan koruyun. Sıkı kollu giysiler giymeyin.
- 7-Fistüllü kola sıkı bandajlar uygulamayın.
FİSTÜL DURMASINDA EVDE YAPILMASI GEREKENLER:
Eğer evde fistül durmuş veya zayıflamışsa;
• Tansiyonunuzu ölçünüze eğer düşükse ayaklarınızı kalp hizasından yukarıya doğru kaldırınız.
• Fistülün üzerine çok sıcak olmamak kaydıyla sıcak uygulama yapınız.
• Fistülle bağlantılı damar üzerine Lasonil kremle masaj yapınız.
• Ayrıca en kısa zamanda doktorunuza başvurunuz.
Eğer fistül açılamıyor yada açıldıktan sonra çeşitli nedenlerle çalışmadıysa, ikinci alternatif yöntem hastanın koluna veya bacağına yapay damar yerleştirmek. Bu yapay damarlar aynı fistüllerde olduğu gibi hastanın toplar ve atar damarına dikiliyor ve cilt altına yerleştiriliyor. Yapay damarlarda olgunlaşma gerekmiyor, hasta eğer acil diyalize girmesi gerekiyorsa 2 gün içinde yoksa yaraların iyileştikten sonra yani 2 hafta içinde diyalize girebiliyor.
Son olarak hastalarda fistül veya yapay damar kullanmıyorsa ve acil olarak diyalize girmesi gereken hastalarda biz geçici veya kalıcı diyaliz kateterleri ile hastaların diyalize girmesine olanak sağlıyoruz. Bu kateterleri boyundan veya kasık bölgesinde ki büyük toplardamarlara yerleştiriyoruz. Geçici kateterleri hastalarda herhangi bir enfeksiyon gelişmesin diye yaklaşık bir kadar kullanıyoruz. Kalıcı kateterler ise deri altına yerleştirildiği için bir buçuk sene kadar kullanabiliyor hastalar.
Özetle, doğru hastaya, doğru zamanda, doğru işlemin yapılması gerekiyor.
Uz. Dr. Serkan ÇELİK
S.B.Ü. Koşuyolu Yüksek İhtisas E.A.H.
Kalp ve Damar Cerrahisi Uzmanı